E-Posta Adresi ortucu34@gmail.com
E-Posta Adresi ortucu34@gmail.com
Aracın seyir halinde iken vites geçişlerini rahat yapabilmesini sağlayan debriyaj, motor ile şanzıman arasında yer alan bir güvenlik bileşenidir. Debriyaj pedalına basıldığında motorun şanzıman ile bağlantısı kesilir ve aracın aktarma organlarına motorun hızı iletilmez. Bu şekilde vites geçişini konforlu bir şekilde yapılmasını sağlar. Debriyaj, baskı+ balata+ rulman olarak beraber çalışan üç ayrı parçadan oluşur. Sistemde ayrıca debriyaj merkezi gibi bileşenlerde bulunuyor. Periyodik bakım gerektirmeyen ama kullanım ömrü kullanıcıya bağlı olarak değişimi zorunlu olmaktadır. Otomatik şanzımanlı araçlarda ve yakın gelecekte çoğalacak elektrikli araçlarda ise artık debriyaja yer yok.
Bu yazıda klasik tipteki debriyaj sistemlerinden örnekler verilmiştir. Çift kavramalı, driftshift tipi vb. Debriyaj sistemleri bu yazının konusu dışındadır. Otomatik viteslerde debriyaj bulunmayıp şanzıman sistemi farklıdır.
Debriyaj, baskı + balata ( disk) adı verilen iki ayrı bölümden oluşur. Aracın motor ile vites kutusu arasındaki bağlantıyı sağlayan aktarma organıdır. Baskı dediğimiz parça şekilde gördüğünüz gibi diyafram yaylara sahiptir ve buraya rulman vasıtası ile üstüne baskı uygulanarak debriyaj ayırma denilen işlem gerçekleştirilir. Debriyaj pedalına ne kadar çok sık basarsanız özellikle de ayağınızı pedal üzerinde tutarsanız burası daha erken aşınacaktır. Bir süre sonra debriyaj ayırmamaya başlayacak ve vites geçişi zorlaşacaktır. Oto sanayilerde bu diyafram yaylara şemsiye diyenlerde oldukça fazla. Bazı debriyajlar için şemsiyesi zayıf gibi tabirler de duyabilirsiniz. Debriyaj rulmanı bu diyaframın üzerine her pedala basışınızda kuvvet uygular. Bu diyaframın hasar görmesi debriyajı ayıramama sorununu da beraberinde getirir. Elbette bunun çok farklı nedenleri olabilir. Bu nedenle incelemeden teşhis koymak oldukça zordur. ‘’Otuz yıllık şoförüm , ayağım pedal üzerinde duruyor ama ben baskı uygulamıyorum. Bu zamana kadar sıkıntı yaşamadım’’ demeniz hiçbir şeyi değiştirmez. Fakat en çok bilinen balata bitmesi olayıdır. Balatanın ömrü malzemenin kalitesi ne kadar çok iyi olsa da bu tamamen kullanıcıya bağlıdır. Dolayısı ile balatanın ömrü yarım gün de olabilir, 150.000 km de …Örneğin yarım debriyaj da tutarak ve gaza yüklenerek aracın ivmelenmemesine şahit olacağınız gibi balatayı çok çabuk bitirirsiniz. Bu durum esnasında balata yandığı için kokusunu mutlaka alırsınız.
Aracınızın motor devri yüksek olduğu halde yeterince hızlanmıyorsa ya da debriyaj pedalı yukarıdan kavramaya başlamış ise balatanın bitmiş olmasından şüphelenebilirsiniz. Balata bitmeye başladığında debriyaj pedalı genellikle daha yukarıda kavramaya ve/veya sertleşmeye başlar. Aracınızın performansı düşer. Debriyajı ayırmak için uygulanması gereken kuvvetin artmasına yol açacağından pedalınızda sertleşme başlangıçları olabilir. Buna karar verebilmek için aracınızı uzun zamandır kullanıyor olmanız önemli. Çünkü değişik marka araçların kavrama noktaları farklı pedal seviyesinde olacağından, yeni bir araca bindiğiniz ilk zamanlarında kavrama seviyesine alışık olmamanız nedeni ile böyle bir çıkarım yapmanız zorlaşır. Aracın benzinli ya da dizel olması da pedal kullanımı açısından farklılıklar taşır. Dizel araçların termik verimleri yüksek olduğundan düşük devirlerde aracı hareket ettirebilirsiniz. Benzinli araçlarda ilk kalkış için daha yüksek devirlere ihtiyacınız olur. Dolayısı ile debriyaj pedalı, gaz pedalı açıklık konumları da değişkenlik gösterecektir.
Arızanın durumuna göre karar verilebilir. Burada önemli olan teşhisi doğru ve net yapabilmek. Ama genelde pratikte yapılan uygulama genelde set halinde bu parçaların hepsi değiştiriliyor. Genellikle ikisinden birinde sorun olsa da artık kimse tek bir parça değiştirerek riske girmek istemediğinden baskı +balata (debriyaj) +rulman birlikte değiştiriliyor. Debriyajı indirmek çok fazla işçilik maliyeti demek. çağımızın yol açtığı kollektif düşünce, hazır debriyajı indirmişken set halinde değişiminin yapılmasını salık verir.
Kullanıcıların bilmesinde önemli olacak elzem bilgi ise şudur. Her zaman geçerli olmasa da çoğunlukla gerçekleşen balatanın bitmesi, baskının aşınması gibi arızalar birden ve aniden vuku bulmazlar. Süreç içerisinde yukarıda bahsedilen olaylar ile işaretlerini mutlaka gösterirler. Bu işaretleri aldığınızda aracınızı servise ya da tamircinize mutlaka gösterin. Yolculuk esnasında debriyaj arızası sizi yolda bırakacağı gibi önemli bir zaman kaybı oluşur.
Mayıs 2017, Ankara
M.Orhan Örtücü